Emeklilik, çalışma hayatının sona erdiği ve kişinin sosyal güvenlik sisteminden gelir elde etmeye başladığı bir dönem olarak kabul edilir. Ancak bazı durumlarda, emekli olan bireyler tekrar aktif çalışma hayatına dönmek isteyebilirler. Bu noktada özellikle kamu görevinden emekli olanların yeniden memuriyete dönüp dönemeyeceği sorusu sıkça gündeme gelir. Türkiye’deki yasal düzenlemeler, emekli memurların tekrar kamu görevine başlamasına belirli koşullar altında izin verirken bazı sınırlamaları da beraberinde getirir. Yazımızda emekli olan memurların tekrar memuriyete dönüş süreci, gerekli şartlar, geri dönüş için süre, memuriyete döndükten sonraki süreçte emekli maaşının durumu gibi konularda ayrıntılı bilgi vermeyi hedefliyoruz.
Emekli memur tekrar memuriyete dönebilir mi?
Emeklilik, kamu görevlileri için görev süresinin tamamlanmasını ve çalışma hayatının sona ermesini ifade ederken, bazı hallerde emekli bir memurun yeniden kamu hizmetine dönme talebi bulunabilmektedir. Emekli olan bir memurun yeniden memuriyete dönüp dönemeyeceği hususu, ilgili kanun ve yönetmelik hükümleri çerçevesinde değerlendirilmesi gereken teknik bir konudur.
Mevzuatın çizdiği sınırlar dâhilinde bu dönüş mümkün olsa da, her somut olayın kendine özgü koşulları dikkate alınmalıdır. Emeklilerin yeniden hizmete alınması hakkında 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 93.maddesinde ”T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre emekli olanlardan (5434 sayılı Kanunun 104 üncü maddesine göre emeklilikle ilgili görevlere yeniden atanamayacaklar hariç) sınıfında yazılı nitelikleri taşımakta bulunanlar kanunun 92. maddesi hükümlerine göre kurumlarda boş kadro bulunmak şartıyla yeniden memurluğa alınabilirler.” şeklinde düzenleme yapılmıştır. İlgili kanununda aynı kanunun 92.maddesine atıf yapılarak emekli olan memurların yeniden atanmalarında 92.maddedeki hükümlere göre yapılacağı düzenlenmiştir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 92.maddesinde “Çekilmiş olan memurların yeniden memurluğa alınmaları, memuriyete alınma şartlarını taşımaları ve açık kadro bulunması şartıyla mümkündür. Bunların yeniden memurluğa alınmaları, eski sınıflarına veya öğrenim durumları itibariyle girebilecekleri sınıflara ait boş kadrolara yapılır.”şeklindedir.
Sonuç olarak emekli memur tekrar memuriyete dönebilir mi sorusunun yanıtı emekli olan kişi Emekli Sandığı Kanunu kapsamında emekli olmuşsa, ayrıldıkları kadroda boşluk bulunuyorsa ve yeniden atama talep ettiği tarihte başvurduğu sınıfın niteliklerini taşıyorsa yeniden memuriyete dönmesi mümkündür. Memur idareye yazılı olarak tekrar göreve dönme talebinde bulunduktan sonra idare boş kadro bulunma durumunu ve hizmet gereklerini değerlendirip takdir yetkisini kullanarak talebi değerlendirecektir. Memurun talebi idare tarafından hukuka aykırı, takdir yetkisini kötüye kullanacak şekilde reddedilmesi veya idare tarafından cevap verilmeyerek zımmen reddedilmesi durumunda idari işlemin iptali talepli idare mahkemesinde dava açılabilir.
Emeklilikten sonra memuriyete geri dönüş süresi ne kadar?
Emeklilik sonrası yeniden memuriyete atanmalarında bekleme süresiyle ilgili merak edilen pek çok konu bulunmaktadır. Aktif çalışma hayatına dönmek isteyen emekli memurların yeniden atama talebinde bulunmak üzere bekleme süresiyle ilgili bilinen pek çok yanlış bilgi bulunmaktadır. Memuriyetten çekilenler ve çekilmiş sayılanların yeniden atanmalarında zorunlu bekleme süreleri belirtilmiş olup, emekliye ayrılanların tekrar memuriyete dönmeleri için bekleme süresi açısından bir kısıtlama getirilmemiştir. Bu durum 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 97.maddesinde
Çekilen ve çekilmiş sayılanların yeniden atanmaları:
Memurlardan mali ve cezai sorumlulukları saklı kalmak üzere;
A) 94 üncü maddenin 2 nci ve 3 üncü fıkrasına uygun olarak memuriyetten çekilenler altı ay geçmeden,
B) Bu Kanuna göre çekilmiş sayılanlar ile 94 üncü maddenin 2 nci fıkrasına uymadan görevlerinden ayrılanlar bir yıl geçmeden,
C) 95 inci maddede yazılı zorunluluklara uymayanlar 3 yıl geçmeden,
D) 96 ncı maddeye aykırı hareket edenler hiçbir surette, devlet memurluğuna alınamazlar.” şeklinde düzenlenmiştir.
Sonuç olarak emeklilikten sonra tekrar memurluğa dönmek isteyen kişiler için geri dönüş süresi için bir kısıtlama yapılmamış memurluktan çekilmiş veya çekilmiş sayılanlar için bekleme süreleri düzenlenmiştir.
Tekrar memuriyete dönenlere güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılır mı?
Emekli olan memur daha sonra ortaya çıkan durumlar nedeniyle tekrar memuriyete dönmek istediğinde daha önce yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının tekrar yapılıp yapılmayacağı merak edilen konulardan bir diğeridir. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmeliğin “Hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacaklar” başlıklı 9. maddesinde, “(1) Statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında arşiv araştırması yapılır.” şeklinde düzenleme bulunmaktadır.
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmeliğin ”arşiv araştırması” başlıklı 7.maddesinde, “(1) Arşiv araştırması;
a) Kişinin adli sicil kaydının,
b) Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının,
c) Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
ç) Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin on üçüncü fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
d) Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının, mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.”
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmeliğin”Güvenlik soruşturması” başlıklı 8 inci maddesinde, “(1) Güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasındaki hususlara ilave olarak kişinin;
a) Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
b) Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
c) Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak
içinde olup olmadığının, mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.”
Emekli olan memurun yeniden memuriyete dönmesi halinde arşiv araştırmasının tekrar yapılacağı yönetmelikte açıkça düzenlenmiş olup güvenlik soruşturmasının hangi durumlarda yapılacağı ise memurun dönmek istediği birimin gizlilik derecesi ve bu birimlerde görev alacak personel hakkında yapılacak işlemlerin ilgili yönetmelikteki düzenleme göz önünde bulundurularak yapılacaktır.
İlgili Makale: Geçici Görevlendirmenin İptali
Tekrar memuriyete dönüldüğünde emekli aylığı kesilir mi?
Emekli bir memurun tekrar memuriyete dönmesi 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 93. maddesi ile mümkün kılınmıştır. Ancak, bu durumda emekli aylığının kesilip kesilmeyeceği hususu, 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesi başta olmak üzere ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu konuda genel kural, emekli aylığının kesilmesidir; ancak bazı istisnalar mevcuttur.
5335 sayılı Kanun’un 30. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarına göre, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanların, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri ve bunlara bağlı kuruluşlar, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50’sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda herhangi bir kadro, pozisyon veya görevde çalıştırılamayacakları ve görev yapamayacakları hükme bağlanmıştır. Bu durumda, emekli aylığı kesilmeden bu kurumlarda çalışmak mümkün değildir.
Emekli Sandığı Kanunu Madde 40 – Aylıkların kesilmesi ve tekrar bağlanması: “Emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı almakta iken yeniden kamu görevine girenlerin aylıkları kesilir. Bu kimseler kamu görevinden ayrıldıklarında, eski aylıkları yeniden bağlanır.”
Aynı Kanun’un 30. maddesinin dördüncü fıkrası, bazı istisnai durumları düzenlemektedir. Bu fıkraya göre, aşağıdaki görevlerde bulunan emeklilerin emekli aylıkları kesilmez:
- Cumhurbaşkanlığına seçilenler,
- Cumhurbaşkanı yardımcılığı veya bakanlığa atananlar,
- Yasama organı üyeliğine seçilenler,
- Mahalli idareler seçimleri sonucuna göre görev alanlar,
- Sadece toplantı veya huzur ücreti ya da hakkı ödenen görevleri yürütenler ile yönetim ve denetim kurulu üyeliği ücreti karşılığında görevlendirilenler,
- Yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler (üniversitelerde ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydı aranmaz),
- Vakıf üniversitelerinde görev alanlar,
- Özel kanunlarında veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde emeklilik veya yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma veya görev yapma hakkı verilenlerden Cumhurbaşkanı tarafından atanan veya görevlendirilenler ve Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler.
Sonuç olarak emekli bir memurun yeniden memuriyete dönmesi durumunda emekli aylığının kesilip kesilmeyeceği, atandığı kurum ve görevin niteliğine bağlı olarak değişmektedir. Genel kural emekli aylığının kesilmesidir. Ancak kanunda öngörülen istisnai durumlarda görevde bulunanların emekli aylıkları kesilmeden görev yapabilirler.
Yeniden Atanma Süreci ve Gerekli Şartlar
Emekli olan bir devlet memurunun, hizmet süresini tamamladıktan sonra yeniden kamu görevine atanması, kamu yönetimi uygulamalarında sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu süreç, yalnızca idari takdir yetkisi ile değil, aynı zamanda 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve 5335 sayılı Kanun başta olmak üzere, ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak yürütülmektedir.
Emekli bir kişinin tekrar memuriyete dönmesi yasal olarak mümkündür; ancak bu sürecin olumlu sonuçlanması belirli koşulların sağlanması ve başvuru yapılan kurumun ihtiyacına bağlıdır. Emekli olan kişi tekrar memuriyete dönmek istediğinde öncelikle yasal mevzuatta düzenlenen maddeleri de belirterek kuruma yazılı olarak başvuru yapmalıdır. Başvuru yapılan idare mevzuatta düzenlenen koşulları değerlendirerek uygun görüp yeniden atama yapabilir. Ancak idarenin başvuruya olumsuz yanıt vermesi ya da yazılı başvuru yapan emekli memura hiç cevap vermeyerek zımmen reddetmesi durumunda emekli memur 60 gün içinde işlemin iptali için idare mahkemesinde dava açabilir.
Yeniden atanma süreci ve bu süreçte aranan temel koşullar:
- Emekli bir kişinin tekrar memuriyete dönebilmesi için öncelikle ilgili kurumda ihtiyaç duyulan boş kadronun bulunması gerekir. Bu kadronun, geri dönüş yapmak isteyen kişinin niteliklerine uygun olması, atanma sürecinin ilk şartıdır.
- Yeniden atamalarda kurumların takdir yetkisi oldukça geniştir. İlgili kamu kurumu, atanacak kişinin tekrar göreve başlamasının kamu yararına olduğunu ve kurumsal ihtiyaçlara cevap vereceğini değerlendirmelidir. Ancak idarenin takdir yetkisini kötüye kullanması durumunda bu durum dava konusu olabilmektedir.
- Yeniden göreve başlayacak emekli memurlar için arşiv araştırması ve yeniden atama yapılacak kurumun özelliklerine göre güvenlik araştırması yapılması zorunludur. Kamu görevine dönüşte kişinin memuriyet ehliyetini kaybetmemiş olması ve hakkında memuriyeti engelleyecek bir karar bulunmaması gerekir.
- Bazı görevler için sağlık raporu talep edilebilir. Emekli birey, göreve yeniden başlamak için gereken fiziksel ve zihinsel yeterliliğe sahip olduğunu belgelemelidir.
- Normal şartlarda devlet memurluğu için yaş sınırı 65’tir. Ancak bazı özel durumlarda bu sınırın istisnası olabilir.
- Yeniden memuriyete başlayan kişinin emekli aylığı kural olarak kesilir. Ancak kanunda öngörülen istisnai durumlarda görevde bulunanların emekli aylıkları kesilmeden görev yapabilirler.
