Boşanma Davasında Sosyal Ekonomik Durum Araştırması (SED raporu)

Boşanma davasında mahkeme taraflar hakkında boşanma davasının aydınlatılması amacıyla pek çok araştırmaya tabi tutulabilirler. Bunlardan biri de sosyal ve ekonomik durum araştırmasıdır. Boşanma davasının mali sonuçlarından olan nafaka, tazminat gibi konularda tarafların ekonomik ve sosyal durumları belirlenecek miktar için büyük öneme sahiptir. Yazımızda sosyal ve ekonomik durum araştırmasının ne olduğunu, sosyal ve ekonomik durum araştırması ( SED ) raporunda nelere bakılacağını, sosyal ekonomik durum araştırmasının kim tarafından ve nasıl yapılacağı, SED raporunun nafaka ile ilişkisi hakkında bilgi vermeyi amaçlıyoruz. Ayrıca SED raporunda araştırılan kişinin yurt dışında olması durumu, SED raporunda yalan beyan verilmesi durumu ve SED raporuna itiraz süreci hakkında da bilgi vererek boşanma dava sürecinde karşılaşılabilecek durumlara hazırlıklı olmanızı hedefliyoruz.

Boşanma Davasında Sosyal Ekonomik Durum Araştırması ( SED raporu)

Boşanma davasında sosyal ekonomik durum araştırması boşanmanın mali sonuçları hakkında kararı etkileyen önemli belgelerden biridir. Mahkeme tarafların boşanma davasındaki taleplerini değerlendirirken bu taleplerin miktarıyla karar vermek için sosyal ve ekonomik durum araştırmasını talep eder. Bu araştırma raporuyla tarafların sosyal ve ekonomik durumu ortaya konularak tarafların maddi ve manevi tazminat, nafaka talepleri değerlendirilir.

Mahkeme boşanma dava sürecinin başlangıcında bu durum araştırılması için ilgili yerlere müzekkere yazar. Genellikle araştırma kolluk marifetiyle yapılır. Mahkeme kolluğa yazacağı yazıda hangi hususlar ilişkin bilgi toplanması istediğini belirtir. Bunun üzerine polis tarafları arayarak çeşitli sorular sorar. Bu sorulara verilen cevaplar doğrultusunda rapor hazırlayarak mahkemeye gönderir. Burada hazırlanan rapor tarafların sorulara verdikleri cevaplarla oluşturulduğundan raporun her zaman güvenilir bilgi vermesi mümkün değildir. Tarafların bu noktada hazırlanan raporu ayrıntılı olarak incelemeleri ve gerekli durumda itiraz etmeleri önemlidir. İtirazlar sırasında bunu destekleyecek delillerin sunulması gerekmektedir. Bu süreç tarafların boşanma davasında ekonomik talepleri için büyük öneme sahip olup süreçte alanında uzman boşanma avukatında yardım alınması hak kaybına uğramanızın önüne geçecektir.

Sosyal ve ekonomik durum araştırmasında nelere bakılır?

Boşanma davasında tarafların ekonomik durumlarının ortaya konulması boşanma sürecinin en önemli faktörlerinden biridir. Bunun için hazırlanacak raporda nelerin değerlendirileceği merak edilen konuların başında gelmektedir. Boşanma sürecinde polis tarafından sosyal ekonomik durum raporu hazırlanırken sorulacak sorular mahkeme tarafından belirlenmektedir. Mahkeme kolluk birimine hangi konulara ilişkin bilgi toplanmasını istendiği hakkında yazı gönderir. Mahkeme tarafından ilgili kolluk birimine gönderilen müzekkerede sosyal ve ekonomik durum araştırma raporunda aşağıdaki hususlara bakılması istenir:

• Şahsın hala yaptığı işin bildirilmesi,
• Bu işten elde ettiği gelir toplamının bildirilmesi,
• Şahsın bu iş dışında elde ettiği gelirinin mevcut olup olmadığının araştırılması, bunun tespit edilerek bildirilmesi ( kira, şirket ortaklığı, mevduat faizi, nakdi para.. gibi)
• Şahsın oturduğu eve kira ise dava tarihi itibariyle ödediği kira bedeli, şayet lojman ise ödediği kira bedelinin dava tarihiyle bildirilmesi,
• Şahsın bakmakla sorumlu olduğu kişilerin bildirilmesi,
• Şahsın oturduğu evde başka şahısların bulunup bulunmadığının bildirilmesi ve bu şahısların gelir durumu, öğrenim durumlarının bildirilmesi,
• Şahsın üzerine kayıtlı gayrimenkul ve menkul malın bulunup bulunmadığının bildirilmesi, kayıtlı araç varsa bunun bildirilmesi,
• Şahsın öğrenim durumu, yaşı,
• Şahsın fiziksel engelinin bulunup bulunmadığının , bu engelin çalışmaya engel olup olmadığının bildirilmesi, çalışmayı engelleyebilecek herhangi bir hastalığının bulunup bulunmadığının bildirilmesi,
• Şahsın iş, ikamet ve ev adresinin bildirilmesi,
• İlgili kişinin ev veya cep telefonu,
• Tarafların müşterek çocuklarından ergin olmayan çocukların kiminle kaldığının bildirilmesi talep edilir.

Boşanma davasında SED raporu nedir?

Boşanma davasında sosyal ekonomik durum araştırma raporu kısaltılarak SED raporu olarak adlandırılır. SED raporu boşanma davasının taraflarının sosyal ve ekonomik durumunu gösterir belgedir. Mahkeme boşanma davasının mali sonuçlarıyla ilgili karar verebilmek için bu raporun düzenlenmesini talep eder. Bu rapor düzenlenerek yukarıda yer verdiğimiz sorular taraflara kolluk marifetiyle sorularak rapor hazırlanır ve mahkemeye gönderilir.

Sosyal ve ekonomik durum araştırma raporu tarafların mali durumlarıyla ilgili bilgi verse de mahkeme tarafların ekonomik durumuyla ilgili pek çok faktörü gözetecektir. Yani mahkeme tarafından bu rapor göz önünde bulundurulsa da bu rapora bağlı karar vermek zorunda değildir. SED raporunun taraflara sorulan sorularla hazırlanması nedeniyle objektif ve doğru bilgiler içermeyebilir. Boşanma davasının tarafları boşanma sonucunda nafaka ve tazminat gibi konularda daha az miktarlara hükmedilmesi için ekonomik durumunu daha az göstermeye çalışmaktadırlar. Bu noktada sed raporuna itiraz edilmesi ve gerçek sosyal ekonomik durumun başka delillerle desteklenmesi büyük öneme sahiptir. Aksi halde mahkeme mevcut delillere göre gelen sed raporuna dayalı olarak karar verebilir.

Sonuç olarak boşanma davasında sosyal ekonomik durum araştırması tarafların mali gücü hakkında mahkemenin fikir sahibi olmasını sağlayan, buna bağlı olarak da boşanmanın mali sonuçları hakkında karar verilirken göz önünde bulundurulan araştırmalardan biridir. SED raporunda bulunan bilgiler tarafların kendi beyanlarını içerdiğinden ayrıntılı analiz edilmesi ve tarafların ekonomik durumlarını olduğundan daha düşük gösterdiğinin fark edilmesi durumunda gerçek durumun hangi şekilde ispat edileceği kritik öneme sahiptir. Bu aşamada mahkemenin doğru bilgiyle aydınlatılması için alanında uzman avukattan yardım alınması boşanma davasını seyrini önemli ölçüde değiştirecektir.

SED raporundan araştırılan kişinin yurt dışında ikamet etmesi durumu

Yurt dışında yaşayan kişilerin Türkiyede boşanmalarının önünde hukuki bir engel bulunmamaktadır. Hatta bu durum tarafların Türkiyede taşınmazlarının bulunması durumunda boşanma davası ve mal rejiminin tasfiyesi davalarının bir arada yürütülmesi tarafların daha menfaatine olabilmektedir. Boşanma davasının taraflarından birinin yurt dışında ikamet etmesi durumunda dava sürecinde mahkeme tarafından yapılacak araştırmaların ne şekilde yapılacağı ile ilgili merak edilen pek çok konu bulunmaktadır.

Boşanma davasında taraflardan birinin yurt dışında ikamet etmesi durumunda sosyal ekonomik durum araştırma raporu hazırlanması biraz daha karmaşık bir süreç gerektirecektir. Şöyle ki yurt dışında ikamet eden tarafın sosyal ve ekonomik durumunun yaşadığı ülkedeki yetkili makam tarafından yapılması için mahkeme tarafında istinabe evrakı hazırlanacaktır. Mahkeme tarafından yurt dışına ilgili makama gönderilecek istinabe evrakında kişinin sosyal ve ekonomik bakımından hangi konularla bilgi sahibi talep edildiği yazılarak bilirkişi marifetiyle çevirisi yapılır. İşlemleri tamamlanan evrak Cumhuriyet Başsavcılığı vasıtasıyla yurt dışındaki yetkili adli makama gönderilerek burada raporun hazırlanması sağlanır. SED raporundan araştırılan kişinin yurt dışında ikamet etmesi durumunda yurt dışındaki yetkili makam tarafından kişiden genellikle :

• Kişinin ekonomil ve sosyal durumu
• Halen ne iş yaptığı, varsa aylık ve yıllık geliri
• Çalışmıyorsa işsizlik parası alıp almadığının, alıyorsa aylık miktarının,
• Oturduğu evin kendisine ait olup olmadığı, kira ise aylık ödediği kira,
• Üzerine kayıtlı gayrimenkul ve aracının bulunup bulunmadığı,
• Öğrenim durumu,
• Fiziksel engelinin bulunup bulunmadığı, bulunuyorsa bu engelin çalışmaya engel olup olmadığı, çalışmayı engelleyecek herhangi bir hastalığının bulunup bulunmadığı,
• İş ve ikamet adresi bilgisi gibi bilgiler istenir.

SED raporundan araştırılan kişinin yurt dışında ikamet etmesi durumunda araştırmanın yurt dışındaki makamlar tarafından yapılacak olması dava sürecinde ekstra masrafların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Mahkeme tarafından yurtdışı istinabe talepnamesi hazırlanması, bunun bilirkişi tarafından çevrilmesi nedeniyle bilirkişi ücreti ve yurt dışındaki yetkili makam tarafından talep edilen ücretler talep edilmektedir. İlgili ücret tarifesi Yurtdışı Tebligat ve İstinabe Taleplerinde Uyulması Gereken Usul ve Esaslara İlişkin Resmi Gazetede yayımlanan yönetmeliğe göre belirlecektir.

Boşanma davasında SED raporunun nafaka ile ilişkisi

Boşanma davasında tarafların sosyal ve ekonomik durumlarının araştırılmasının en önemli nedeni boşanma davasının mali sonuçları hakkında karar verebilmektedir. Bunlardan biri de nafaka talebidir. Mahkeme boşanma davasında nafakayla ilgili karar verirken pek çok faktörü göz önünde bulundurur. Bu faktörlerden biri de sosyal ve ekonomik durum araştırma raporudur.

Sosyal ve ekonomik durum araştırma raporunda tarafların çalışıp çalışmadığı, çalışıyorsa ne kadar maaş aldığı, ek gelirlerinin bulunup bulunmadığı, üzerine kayıtlı gayrimenkul ve aracın bulunup bulunmadığı, dava sürecinde kirada oturup oturmadığı oturuyorsa ne kira ödediği gibi bilgiler yer alacaktır. Görüleceği gibi boşanma davasında nafaka miktarı belirlenirken mahkeme tarafından göz önünde bulundurulacak pek çok durum raporda belirtilmiştir.

Rapor tarafların sosyal ve ekonomik durumlarını hem gelir hem de giderleri bakımından ortaya koyacaktır. Ancak unutulmamalıdır ki rapor polis tarafından taraflara sorulan sorular sonucunda hazırlanır. Bu durumda da karşı tarafa daha az nafaka ödemeyi amaçlayan kişi gelirini düşük gösterip giderleri yüksek göstermeye çalışacaktır. Rapor hazırlandıktan sonra bu durum analiz edilerek gerçek bilgilerin mahkemeye sunulması büyük öneme sahiptir. Aksi halde mahkeme mevcut duruma göre daha düşük bir nafakaya karar verebilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 12.06.2019 tarih 2019/1506 esas 2019/7045 sayılı kararı

”Mahkemece verilen ilk hüküm Dairemizin 13.02.2018 tarihli bozma ilamı ile “Davacı kadının usulünce ekonomik ve sosyal durumu araştırılarak, çalışıp çalışmadığı, çalışıyor ise kazancının kendisini yoksulluktan kurtarıp kurtarmayacağı, sürekli ve düzenli gelir getiren mal varlığı değerinin bulunup bulunmadığı, boşanma yüzünden yoksulluğa düşüp düşmeyeceğinin belirlenmesi, gerçekleşecek sonucuna göre yoksulluk nafakası talebi hakkında karar verilmesi” gerekçesiyle bozulmuş, bozma sonrası mahkemece yaptırılan 09.07.2018 tarihli ekonomik sosyal durum araştırma raporunda ev hanımı olduğu belirtilmiş yine dosya içerisine alınan Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarına göre de kadının belirli aralıklarla çalışmalarının bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu durumda mahkemece yeniden usulünce tarafların ekonomik ve sosyal durum araştırması yapılarak, kadının sürekli ve düzenli bir işte çalışıp çalışmadığı, çalıştığının tespit edilmesi halinde, çalışması karşılığında elde ettiği gelirin düzenli ve sürekli olup olmadığı, kendisini yoksulluktan kurtaracak düzeyde bulunup bulunmadığı araştırılarak, gerçekleşecek sonuca göre kadının yoksulluk nafakası talebi hakkında karar verilmesi gerekirken, bu konuda eksik incelemeyle yazılı şekilde karar verilmesi usul ve kanuna aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.”

Sosyal ekonomik durum araştırmasında yalan beyan

Boşanma davası taraflar arasındaki özellikle mali konulardaki uyuşmazlığın ön planda olduğu bir süreçtir. Dolayısıyla genellikle taraflar mali olarak bu süreçte en az zararla çıkmayı hedeflemektedir. Mahkeme boşanma davasında uyuşmazlık konusu nafaka ve tazminatlar hakkında karar verirken tarafların sosyal ve ekonomik durumlarını göz önünde bulundurulur. Sosyal ekonomik durum araştırması tarafların polis tarafında sorulan sorulara verdiği cevaba göre düzenlenir. Bu nedenle taraflar raporda ekonomik durumlarını kötü göstermek amacıyla yanlış beyanlar verebilmektedir.

SED raporunda tarafları gerçeği beyan etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük HMK 29.maddeden kaynaklanmaktadır. Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Yükümlülüğü başlığında ”Taraflar, dürüstlük kuralına uygun davranmak zorundadırlar. Taraflar, davanın dayanağı olan vakıalara ilişkin açıklamalarını gerçeğe uygun bir biçimde yapmakla yükümlüdürler.” şeklinde düzenleme yapılmıştır.

SED raporuna itiraz

Boşanma davasında taraflar sosyal ve ekonomik durum araştırma raporunda genellikle ekonomik durumlarını olduğundan farklı gösterme eğilimindedirler. SED raporunun iyi analiz edilerek gerekli durumda doğru bilgilerin mahkemeye sunulması kritik öneme sahiptir. Rapora itiraz edilmemesi durumunda mahkeme raporun gerçek durumları yansıttığını düşünerek karar verilecektir.

Uygulamada en sık karşılaştığımız durum nafaka talep eden taraf genellikle raporda çalışmadığını, herhangi bir gelirinin olmadığını belirtse de bu durum gerçeği yansıtmayabilir. Bu durumda kadının çalıştığına ilişkin itirazların sunularak bununla ilgili delillerin mahkemeye bildirilmesi gerekir. Mahkeme bu durumda sed raporunda belirtilen hususu aydınlatmak için daha ayrıntılı araştırma yapacaktır. Sıklıkla karşılaştığımız diğer durum ise nafaka talep edilen erkeğin gelirini düşük göstermesi durumudur. Bu durumda rapora itiraz edilerek kişinin gerçek gelirini gösterir belge ve tanıkların sunulması, mevcut olması halinde ek gelirlerinin mahkemeye sunulması gerekmektedir.

Kısaca SED raporunun tarafların gerçek sosyal ve ekonomik durumu yansıtmadığını ya da yeterli araştırmanın yapılmadığını iddia eden taraf rapora uygun şekilde itirazlarını sunmalıdır. İtirazın gerekçeleri ve bunları ispata yarar deliller sunulması önemlidir. Rapora itirazlar yapılarak gerekli araştırmanın mahkeme tarafından yapılması talep edilebilir ya da yeniden rapor düzenlenmesi talep edilebilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 30.05.2022 tarih 2022/3184 esas 2022/5166 sayılı kararı

”İlk derece mahkemesince yapılan yargılamada davacı kadının ekonomik sosyal durumu dikkate alınarak kadın lehine yoksulluk nafakasına hükmedilmiş, erkeğin istinaf itirazı üzerine bölge adliye mahkemesince itirazın esastan reddine karar verilmiştir. Karar davalı erkek tarafından temyiz edilmiştir. Her ne kadar mahkeme kararında kadının ekonomik sosyal durumu nedeniyle yoksulluk nafakasına hükmedilmişse de; hizmet döküm belgesine göre de kadının 02.07.2015 tarihinde işten ayrılış kaydının bulunduğu ancak 2016 tarihli ekonomik sosyal durum araştırması cevabına göre kadının tekstil firmasında asgari ücretle çalıştığı bilgisi bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu nedenle mevcut bilgi ve beyanların tutarlı olmadığı gibi kadının sosyal ve ekonomik durumunu tespitte de yeterli olmadığı, mahkemece, kadının gelirinin bulunup bulunmadığı ve varsa düzenli ve yeterli olup olmadığı hususunun araştırılarak yoksulluk nafakası (TMK m.175) istemi hakkında bir karar verilmesi gerekirken, eksik araştırma ile karar verilmiş olması isabetsiz olup, bozmayı gerektirmiştir.”

Boşanma Davasında SED raporu Yargıtay Kararları

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 10.11.2022 tarih 2022/6443 esas 2022/9074 sayılı kararı

”Yapılan yargılama ve toplanan delillerden, her ne kadar dosyada mevcut 2017 tarihli ekonomik sosyal durum araştırması cevabına göre kadının asgari ücretli çalışan olduğu tespit edilmiş ise de 2018 yılında yapılan ekonomik sosyal durum araştırmasında kadının ev hanımı olduğu ve gelirinin bulunmadığı bildirilmiş olup, erkeğin ise 2017 tarihli ekonomik sosyal durum araştırması cevabına göre iş yerinde yönetici olarak çalıştığı anlaşılmıştır.

Bu nedenle mevcut bilgi ve beyanların tutarlı olmadığı gibi tarafların sosyal ve ekonomik durum tespiti de yeterli olmadığı, mahkemece, tarafların gelirinin bulunup bulunmadığı ve varsa düzenli ve yeterli olup olmadığı hususunun, gerekirse iş yerlerinden ücret bordroları da getirtilmek suretiyle araştırılarak yoksulluk nafakası (TMK m.175) istemi hakkında bir karar verilmesi gerekirken, eksik araştırma ile yazılı şekilde karar verilmiş olması isabetsiz olup, bozmayı gerektirmiştir.”

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 26.03.2018 tarih 2016/14974 esas 2018/3913 sayılı kararı

”Yoksulluk nafakası isteğinin kabul edilebilmesi için nafaka talep edenin boşanma yüzünden yoksulluğa düşeceğinin belirlenmesi gerekir ( TMK m. 175). Mahkemece aldırılan sosyal ve ekonomik durum araştırma tutanağında davacı kadının çalışmadığı, gelirinin ve malvarlığının bulunmadığı belirtilmiş, davalı kadın dosya içerisinde düzenlenen sosyal inceleme raporunda ise tekstil işinde çalıştığını beyan etmiş olduğundan yeniden usulünce ekonomik ve sosyal durum araştırması yapılması, kadının çalışıp çalışmadığının belirlenmesi, çalıştığının anlaşılması halinde ise, geliri sorulmak suretiyle düzenli ve sürekli olup olmadığı, kendisini yoksulluktan kurtaracak düzeyde bulunup bulunmadığı araştırılarak, gerçekleşecek sonuca göre, davacı kadının yoksulluk nafakası (TMK m.175) talebi hakkında karar verilmesi gerekirken, bu konuda eksik incelemeyle yazılı şekilde yoksulluk nafakasına hükmedilmesi usul ve kanuna aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.”

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 12.06.2017 tarih 2016/2267 esas 2017/7256 sayılı kararı

”Davacı-karşı davalı kadının ekonomik ve sosyal durum araştırması için mahkemece müzekkere yazılmış ise de; müzekkere cevabı olumsuz gelmiş, mahkemece de yeniden bir araştırma yapılmadan hüküm kurulmuştur. Davacı-karşı davalı kadının, ekonomik ve sosyal durumunun tespiti, nafakaların tayin ve miktarlarında önem arzettiğinden, davacı-karşı davalı kadının ekonomik ve sosyal durumu araştırılarak sonucu uyarınca iştirak nafakası hakkında karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ile hüküm tesisi doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir.”

Sıkça Sorulan Sorular